Żary - gmina

Gmina sąsiaduje z powiatami: żagańskim i zielonogórskim oraz gminami: Jasień, Lipinki Łużyckie, Przewóz.
W jej skład wchodzą sołectwa: Biedrzychowice, Bieniów, Bopgumiłów, Dąbrowiec-Włostów, Drozdów-Rusocice, Drożków, Grabik, Kadłubia, Lubanice, Lubomyśl, Łaz, Łukawy, Marszów, Miłowice, Mirostowice Dolne, Mirostowice Górne, Olbrachtów, Olszyniec, Rościce, Sieniawa Żarska, Siodło, Stawnik, Surowa, Złotnik.

 

Warto zobaczyć: kościół romański z XIII wieku, szachulcowy dom z XVIII wieku, grodzisko z VIII wieku w Biedrzychowicach; gotycki kościół kamienny z XIII wieku w Drożkowie; gotycki kościół z XIII wieku z krzyżami pokutnymi i pomnikiem Mikołaja Jakubicy - twórcy pisanego języka dolnołużyckiego w Lubanicach; gotycki kościół z XIV wieku i eklektyczny pałac z 1916 roku w Miłowicach; gotycki kościół z XIV wieku i plebania z 1737 roku w Sieniawie Żarskiej; gotycki kościół z XIII wieku, plebania z XVIII wieku i dwór z XIX wieku w Bieniowie; ruiny gotyckiego kościoła z XIV wieku, kościół z XIX wieku i gotycko - renesansowy dwór sołtysa z 1534 roku w Złotniku; gotycki kościół z XIII wieku w Mirostowicach Dolnych; gotycki kościół z bramą i kamiennym murem z XVI wieku w Mirostowicach Górnych; późnogotycki dwór, 6 pomników przyrody i kurhany kultury łużyckiej w Olszyńcu. Pod Grabikiem zobaczyć można pomnik natury Kamień Diabelski, w Biedrzychowicach ścieżkę przyrodniczą z parkiem i pomnikami przyrody, we Włostowie park krajobrazowy i ruiny dworu z XVIII wieku.
Na terenie gminy działa 8 zespołów śpiewaczych. Na szczególną uwagę zasługuje zespół folklorystyczny górali czadeckich ze Złotnika "Dolina Nowego Sołońca".

 

Historycznie teren gminy należał zawsze do władających Żarami. Ziemie te posiadały dużą niezależność, dzięki czemu były jedną z najlepiej rozwiniętych gospodarczo części Dolnych Łużyc.

 

BIENIÓW - wieś sołecka na północ od Żar, przy trasie Żary - Nowogród Bobrzański, wymieniona w annałach żarskich jako "Kammerdorf" wieś kameralna, na statusie własności miejskiej (1587). Zachował się późnogotycki kościół z połowy XIV wieku.

 

DROŻKÓW - wieś sołecka na północny zachód od Żar, przy trasie Żary - Lubsko; wzmianki źródłowe w annałach miśnieńskich z XIV w., jest typową "ulicówką", założoną na prawie niemieckim. Wzniesiony z polnych kamieni kościół zaliczany jest do najstarszych na Ziemi Żarskiej.

 

GRABIK - wieś sołecka na północny zachód od Żar przy trasie Żary - Lubsko. Bezsprzecznie jedna z najstarszych osad, często wymieniana w dokumentach głogowskich Henryków z piastowskiego domu.

 

LUBANICE - wieś sołecka na północny zachód od Żar, niegdyś wieś klasztorna należąca do żagańskich augustianów. Z Lubanicami nierozerwalnie związana jest postać Mikołaja Jakubicy, duchownego, który tutaj dokonał tłumaczenia Nowego Testamentu na język łużycki.

 

MIŁOWICE - wieś sołecka na południowy zachód od Żar. Zachowany w miejscowości kościół z połowy XV wieku jest fundacją Johanna II Schoenaicha. W miejscu dawnej warowni Schoenaichów wznosi się neogotycki zamek-pałac z przełomu XIX i XX wieku, z krzyżem maltańskim na wieży. Rezydencja wtopiona jest w założony w połowie XIX w. park krajobrazowy.

 

OLBRACHTÓW - wieś sołecka na południowy zachód od Żar przy trasie Żary - Przewóz. Olbrachtów związany jest z pierwszymi historycznie udokumentowanymi właścicielami Żar Dewinami: ojcem Urlykiem i synem Albrechtem (XIII w.). Założycielem wsi był Albrecht, od jego imienia osada także otrzymała swoją nazwę. Z Olbrachtowem związane jest życie i działalność dwóch pastorów: ojca Johanna Magnusa i syna Johanna Samuela Magnusa. Obaj byli kronikarzami i historykami.

 

SIENIAWA ŻARSKA - wieś sołecka na zachód od Żar przy trasie Żary - Trzebiel jest starą łużycką osadą, wzmiankowaną już w XIV wieku. Należała do Schoenaichów. Ozdobą tej wiekowej wsi jest gotycki kościół pod wezwaniem św. Piotra i Pawła, wzniesiony na początku XIV wieku z polnego kamienia.

 

MIROSTOWICE DOLNE - wieś sołecka na południowy zachód od Żar, której początki wiążą się z działalnością osadniczą żarskich Packów (XIV w.). Założycielem osady był Urlyk II Pack. Wczesnogotycki kościół z kamienia polnego pod wezwaniem św. Barbary, otoczony kamiennym murem, pełnił jednocześnie funkcję obiektu obronnego.

 

ZŁOTNIK - wieś sołecka na północny wschód od Żar jest zaliczana do najstarszych osad łużyckich na Ziemi Żarskiej. Po wojnie do Złotnika zostali przesiedleni górale czadeccy z Bukowiny. Wieś słynie z zespołów folklorystycznych "Sołoniec" i "Dolina Nowego Sołońca".