Trzebiel

Gmina położona w zachodniej części powiatu żarskiego graniczy z pięcioma innymi gminami: Brody, Tuplice, Lipinki Łużyckie, Przewóz, Łęknica, natomiast zachodnią granicę gminy wzdłuż Nysy Łużyckiej stanowi granica państwowa z Niemcami.

 

Gmina Trzebiel liczy 28 wsi sołeckich: Buczyny, Chudzowice, Chwaliszowice, Czaple, Dębinka, Gniewoszyce, Jasionów, Jędrzychowice, Jędrzychowiczki, Kałki, Kamienica, Karsówka, Królów, Łuków, Marcinów, Mieszków, Niwica, Nowe Czaple z Bronowicami, Olszyna, Przewoźniki, Rytwiny, Siedlec z Bukowiną, Stare Czaple, Strzeszowice, Trzebiel, Włostowice, Żarki Małe, Żarki Wielkie. Strategiczne znaczenie gminy podkreśla przebiegająca przez nią autostrada A12.

 

Trzebiel założony w 1301 roku należał do arcybiskupa magdeburskiego. 20 sierpnia 1318 roku Trzebiel otrzymał przywilej sądowniczy, od tego czasu do końca XVII wieku miasto posiadało prawo gardła - samorząd miejski miał w swoim ręku instrument wykonywania wyroków sądowych. W 1329 roku panem ziemskim Trzebiela został Albrecht von Hakeborn. Od 1402 roku Trzebiel był własnością łużyckiej rodziny Biebersteinów, później Promnitzów.  W tym okresie (XV-XVIII w.) Trzebiel razem z Żarami funkcjonował jako wolne państwo stanowe. Następnie został podporządkowany Saksonii i kolejno - Prusom. W 1871 roku do Trzebiela zawitała kolej. Prawa miejskie utracił w 1945 roku.

 

W Niwicy mieszkał Walter Herman Nernst (1864-1941) profesor chemii fizycznej, w 1905 roku ustalił III zasadę termodynamiki, laureat Nagrody Nobla, za tworzenie niemieckiej broni chemicznej wpisany na listę zbrodniarzy wojennych. W Żarkach Wielkich urodził się Gustaw Teodor Fechner (1801-1887) - filozof, twórca psychologii doświadczalnej. W Trzebielu urodził się Jan Benedykt Solfa (1483-1564) - filozof, nadworny lekarz Jagiellonów, przyjaciel Mikołaja Kopernika, pochowany w wawelskiej katedrze, od jego nazwiska pochodzi nazwa sulfamidy, w 1475 roku założył w Trzebielu aptekę. W Dębince urodził się Jerzy Schöneich, kanclerz cesarzy niemieckich.

 

Warto zobaczyć: wieża mieszkalna (zamek) z XV wieku, szubienica z XVI wieku i pałac z XVI wieku w Trzebielu; ruiny zamku rycerskiego z XIV wieku, kościół z 1693 roku, plebania z 1723 roku w Żarkach Wielkich; gotycki kościół z XIII wieku i pałac Schöneichów z XVI wieku w Dębince; gotycki kościół z XIII wieku i dwie chaty łużyckie w Niwicy; kościół z 1823 roku i dąb - pomnik natury w Strzeszowicach; skansen budownictwa łużyckiego w Buczynach; Kamień Diabelski w Kamienicy; dwór z 1778 roku, zabytkowy dom mieszkalny z XVIII wieku w Starych Czaplach; dwór z XIX wieku w Mieszkowie. Z zabytków o charakterze technicznym należy wymienić stację kolejową z 1871 roku oraz hutę szkła i kopalnię węgla brunatnego z XIX wieku w Trzebielu.

 

Na terenie gminy znajduje się blisko 100 różnych akwenów wchodzących w skład jedynego w Polsce Pojezierza Antropogenicznego. Stwarzają one warunki do kąpieli, uprawiania sportów wodnych oraz amatorskiego wędkarstwa.

 

TRZEBIEL - niegdyś miasto, dziś wieś w zachodniej części powiatu żarskiego, na obszarze Wału Mużakowskiego, siedziba Wójta i Urzędu Gminy. Miasto wyrosło z osady targowej, zlokalizowanej na skrzyżowaniu dróg Gubin - Zgorzelec, Żary - Forst nad Nysą. Trzebiel był wyposażony w pełnię praw według wzorca magdeburskiego. Zachowany do dziś układ urbanistyczny oraz fragmenty murów z fortyfikacjami świadczą, iż było to kiedyś miasto bogate i ludne. Trzebielaninem był lekarz królewski Jagiellonów Jan Benedykt Solfa (1483-1564), w mieście żył i pracował Wolfgang Caspar Printz, kompozytor i teoretyk muzyki barokowej. W XIX wieku rozwinął się tu przemysł szklarski i ceramiczny, kiedyś miasto bogate i ludne.

 

DĘBINKA - wieś sołecka na północny wschód od Trzebiela, od XIV wieku należąca do rycerskiego rodu Schoenaichów. Zachował się późnogotycki kościół z połowy XV wieku oraz kompleks pałacowo-parkowy z XVIII stulecia.

 

NIWICA - wieś sołecka na południowy wschód od Trzebiela, odnotowana już w annałach zgorzeleckich i żarskich w XV wieku, stała się od 1921 roku do 1941 roku miejsce życia i pracy laureata Nagrody Nobla Waltera Hermanna Nersta (Nobel z chemii 1920 r.).

 

ŻARKI WIELKIE - wieś sołecka nad Nysą Łużycką na południe od Trzebiela, na trasie do Łęknicy. Niegdyś należała do rycerskiego rodu Hackenbornów. Do współczesnych czasów zachował się barokowy kościół z końca XVII wieku. Dawna siedziba Hackenbornów znajduje się w stanie ruiny. Na północ od Żarek Wielkich, przy tej samej trasie Trzebiel - Łęknica leży niewielka wieś Buczyny z Karczmą Łużycką i skansenem budownictwa ludowego Dolnych Łużyc.

 

KAMIENICA - we wsi tej znajduje się największy na tych terenach kamień narzutowy, zwany "diabelskim kamieniem", o którym krąży wiele legend.